Κεφάλαιο 21ο : Η ζωή στα ποτάμια και τις λίμνες της Ελλάδας
Στο κεφάλαιο αυτό θα μάθετε:
για τις δραστηριότητες των ανθρώπων, οι οποίες ρυπαίνουν τα ποτάμια και τις λίμνες
για τη σημασία των ποταμών και των λιμνών στη ζωή των ανθρώπων
Το μάθημα στο ψηφιακό βιβλίο
Εκτύπωση χαρτών Ελλάδας
Στη σύγχρονη εποχή απαιτούνται όλο και περισσότερες ποσότητες νερού για:
την ύδρευση,
τη συστηματική άρδευση των καλλιεργειών,
για την παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος και
για πολλές άλλες δραστηριότητες της ζωής μας.
Μια και η ανάγκη για κατανάλωση γλυκού νερού έχει αυξηθεί, αποθηκεύουμε ποσότητες νερού με την κατασκευή τεχνητών λιμνών, φραγμάτων και μικρών δεξαμενών.
Στη χώρα μας έχουμε τέτοιες τεχνητές λίμνες και φράγματα για τη συγκέντρωση νερού, που χρησιμοποιείται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, για άρδευση και ύδρευση.
Τεχνητή λίμνη Ταυρωπού (Πλαστήρα)
Είδη τεχνητών λιμνών
Τεχνητές λίμνες για άρδευση:
Λίμνη Κερκίνη και λίμνη Πηνειού στην Πελοπόννησο.
Τεχνητές λίμνες για ύδρευση:
Λίμνη Μόρνου και λίμνη Μαραθώνα για την ύδρευση του λεκανοπεδίου της Αττικής.
Τεχνητές λίμνες για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας:
Αποξήρανση είναι η απομάκρυνση των νερών μιας λίμνης. Στη χώρα μας αποξηράνθηκαν πολλές λίμνες τα τελευταία 100 χρόνια εξαιτίας του μεγάλου προβλήματος της ελονοσίας(αρρώστια που προέρχονταν από τα κουνούπια των λιμνών) αλλά και εξαιτίας των μεγάλων αναγκών για καλλιεργήσιμα εδάφη.
Στη Βοιωτία αποξηράνθηκε η λίμνη Κωπαίδα το 1889, για να γίνει καλλιεργήσιμη έκταση.
Στην Ήπειρο αποξηράνθηκε το 1950 η λίμνη Αχερουσία για την καλλιέργεια βαμβακιού και ρυζιού.
Στη Θεσσαλία αποξηράνθηκε το 1960 για καλλιέργεια η λίμνη Κάρλα.
Ο σημερινός κάμπος της Κωπαΐδας
Η Λίμνη Κερκίνη αποτελεί μία ιδιαίτερη περίπτωση υγροτόπου. Δημιουργήθηκε το 1932 με την κατασκευή του φράγματος στον ρου του ποταμού Στρυμόνα στο ύψος του χωριού Λιθότοπος. Αρχικός σκοπός της ήταν η συγκράτηση των πλημμυρικών νερών του Στρυμόνα αλλά αργότερα χρησιμοποιήθηκε και για αποθήκευση νερού για την άρδευση του κάμπου των Σερρών.Η Κερκίνη αποτελεί έναν από τους 11 ελληνικούς Υγροτόπους Διεθνούς Σημασίας (της σύμβασης Ραμσάρ) και μία από τις 113 Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας (ΙΒΑ).
Στην ευρύτερη περιοχή της Λίμνης Κερκίνης υπάρχουν πολλά είδη θηλαστικών, αρκετά από τα οποία είναι απειλούμενα, όπως η Βίδρα, το Ζαρκάδι, το Τσακάλι, ο Λύκος, η Αγριόγατα, ενώ υπάρχουν και αρκετά κοινά είδη όπως η Αλεπού, η Νυφίτσα, ο Αγριόχοιρος, ο Λαγός, ο Σκαντζόχοιρος, ο Ασβός κ.λπ. Επίσης, τόσο στο παρόχθιο δάσος όσο και στις γύρω υγρές περιοχές συναντώνται 10 περίπου είδη αμφιβίων και περισσότερα από 20 είδη ερπετών.
Σπουδαία είναι η ιχθυοπανίδα της λίμνης. Στο ευρύτερο σύστημα Κερκίνης-Στρυμόνα έχουν καταγραφεί πάνω από 30 είδη ψαριών, τα περισσότερα από τα οποία είναι αυτόχθονα. Η λίμνη έχει αρκετά είδη ψαριών με εμπορικό ενδιαφέρον, όπως ο Κυπρίνος (Γριβάδι) και η Πεταλούδα και παρουσιάζει αξιόλογη αλιευτική παραγωγή. Μετά την κατασκευή του νέου φράγματος το 1982, εξαφανίστηκαν από τη λίμνη το Χέλι και ο Γουλιανός, ενώ μειώθηκε πολύ ο αριθμός των Κυπρίνων.
Στη λίμνη και στα γύρω βουνά έχουν καταγραφεί 300 και πλέον είδη πουλιών. Από αυτά δύο, ο Αργυροπελεκάνος και η Λαγγόνα, είναι παγκόσμια απειλούμενα με εξαφάνιση. Παρατηρούνται, ακόμη, οι πιο σημαντικές αποικίες της Ν. Βαλκανικής χερσονήσου από Κορμοράνους, Χουλιαρομύτες, Χαλκόκοτες και διάφορα είδη ερωδιών ενώ τα τελευταία χρόνια παρατηρήθηκαν και νέα είδη για την περιοχή όπως η Νανόχηνα, το Φοινικόπτερο, ο Κυνηγογέρακας, ο Νανόκυκνος κ.α. Στην ευρύτερη περιοχή υπάρχουν πολλά σπάνια αρπακτικά πουλιά όπως ο Βασιλαετός, ο Χρυσαετός, ο Πετρίτης, ο Στικταετός κ.α. Μερικά είδη όμως, όπως ο Θαλασσαετός και ο Σταυραετός, ο Καλαμοτριλιστής και ο Καλαμόκιρκος δεν φωλιάζουν πια εδώ, εξαιτίας των αλλοιώσεων στους χώρους φωλιάσματός τους.
Η Κωπαΐδα είναι πεδιάδα της Βοιωτίας η οποία δημιουργήθηκε ύστερα από την αποξήρανση της ομώνυμης λίμνης κατά το διάστημα 1880-1930.Τα έργα για την αποξήρανση της Κωπαΐδας άρχισαν την δεκαετία του 1880, ενώ το έργο ολοκληρώθηκε τελικά το 1931Με την αποξήρανση της λίμνης δημιουργήθηκαν 241.000 στρέμματα καλλιεργήσιμης γης
Η αποξήρανση της Κωπαΐδας κατά την αρχαιότητα
Οι πρώτοι που αποξήραναν την λίμνη Κωπαΐδα ήταν οι αρχαίοι κάτοικοι του Ορχομενού, οι Μινύες. Οι Μινύες τον 16ο αιώνα π.Χ. περίπου πραγματοποιώντας εντυπωσιακά αρδευτικά έργα για την εποχή κατάφεραν να αποξηράνουν την λίμνη. Τα αρδευτικά αυτά έργα καταστράφηκαν μετά την παρακμή των Μινύων.
Στην καταστροφή των έργων συνέβαλαν και καταστρεπτικοί σεισμοί που σημειώθηκαν στην περιοχή. Έτσι, σταδιακά στις αρχές του 13ου π.Χ αιώνα, η περιοχή πλημμύρισε πάλι και ξανασχηματίστηκε η λίμνη.
Έργα αποξήρανσης έγιναν και κατά την περίοδο του Μεγάλου Αλεξάνδρου από τον Κράτη τον Ολύνθιο, όπως αναφέρει ο Στράβων.
Στην Ήπειρο υπήρχε η λίμνη Αχερουσία , μία ελώδης λίμνη που απλωνόταν στην περιοχή της σημερινής Παραμυθιάς της Ηπείρου και βρισκόταν μέσα στην ροή του ποταμού Αχέροντα. Αποξηράνθηκε το 1950 για την καλλιέργεια βαμβακιού και ρυζιού.
Η λίμνη που σχηματιζόταν απο τον Αχέροντα και τους... παραποτάμους του, Κοκκυτό και Περιφλεγέθοντα, σύμφωνα με την μυθολογία, έκρυβε το βασίλειο του Άδη στα μαύρα νερά και έγκατά της.
Στο σημείο που συναντιόταν τα τρία ποτάμια ήταν η φοβερή και τρομερή Στύγα,. Στα ύδατα της Στύγας ορκίζονταν όλοι οι θεοί : ήταν ο μεγαλύτερος όρκος που μπορούσε να κάνει ένας θεός και εκεί εξέτιαν την ποινή τους οι θεοί όταν ήταν τιμωρημένοι. Έλεγαν πως όποιο ζωντανό ον έπινε από το νερό της πέθαινε, και οποιοδήποτε μέταλλο το βουτούσαν στο νερά της έλιωνε..
Όπως αναφέρει ο Ησίοδος, όταν δυο θεοί φιλονικούσαν μεταξύ τους κι ο Δίας δεν μπορούσε να διαπιστώσει ποιος λέει την αλήθεια και ποιος όχι, έστελνε την Ίριδα να φέρει από τον Άδη λίγο από το νερό της Στύγας μέσα σε χρυσό αμφορέα. Οι θεοί έπρεπε να ορκιστούν τότε μπροστά στο ιερό ύδωρ. Ο επίορκος παρέλυε, μένοντας άλαλος και δίχως ανάσα. Για ένα ολόκληρο έτος θα παράμεινε σε αυτή την κατάσταση, σύν τοις άλλοις, θνητός. Όμως και ύστερα από το κώμα, θα βρίσκονταν αποκλεισμένος από τα συμβούλια και τα συμπόσια των θεών για ακόμα εννιά χρόνια.
Εκεί βούτηξε τον Αχιλλέα η μητέρα του Νηρηίδα Θέτιδα και έγινε άτρωτος, αλλά τον κρατούσε από την φτέρνα και έμεινε το μοναδικό τρωτό σημείο στο σώμα του.
Τα παλιά χρόνια οι άνθρωποι πίστευαν πως ένα στοιχειό (τέρας) που ζούσε στις πηγές του μαύριζε και δηλητηρίαζε τα νερά, μέχρι την στιγμή ο Άγιος Δονάτος (πολιούχος, τώρα, της Παραμυθιάς στην Θεσπρωτία) το σκότωσε και καθάρισε το ποτάμι.
Στην αρχαιότητα πίστευαν πως τα νερά του τα είχε μαυρίσει και πικράνει ο Δίας, όταν -κατά την διάρκεια της Τιτανομαχίας- είχε δει τους Τιτάνες να πίνουν νερό από εκεί.
Οι τρεις ποταμοί σχημάτιζαν μια τεράστια ελώδη έκταση στις παρυφές της Αχερουσίας. Είχε μυστικές σπηλιές και έλη καλυμμένα από την ομίχλη. Ήταν νωστή και ως Άορνος λιμνη, δηλαδή λίμνη χωρίς πουλιά (όρνεα), αφού αυτά την απέφευγαν επειδή ανέδιδε δηλητηριώδεις αναθυμιάσεις (πιθανόν από τα σαπισμένα φυτά μέσα στα έλη).
Ο ψυχοπομπός Ερμής πήγαινε τις ψυχές των νεκρών στον ποταμό Αχέροντα και τις παρέδιδε στον βαρκάρη, τον Χάροντα. Εκείνος, έναντι χρηματικής αμοιβής, διέπλεε τον ποταμό Αχέροντα και την λίμνη Αχερουσία οδηγώντας τις ψυχές των νεκρών σε μία σκοτεινή γωνιά της λίμνης όπου βρισκόταν η πύλη του κάτω κόσμου ,ο Άδης.
Στην πύλη εκείνη, που την φύλαγε ο σκύλος-τέρας, ο Κέρβερος, τους περίμενε ο θεός του κάτω κόσμου, ο Άδης, που έπαιρνε τις ψυχές και τις πήγαινε στα ενδότερα. Εκεί τις δίκαζε και, ανάλογα με το τι άνθρωπος ήταν ο καθένας όταν ζούσε, πήγαιναν, οι καλοί στα Ηλύσια Πεδία και στα νησιά των Μακάρων (να ζουν «μακάρια«) και οι κακοί στα Τάρταρα, στα έγκατα της Γης, για να βασανίζονται αιώνια…
Ο Χάρων οδηγεί τις ψυχές στον Άδη. Πίνακας του Alexander Litovchenko. 1860.
Ο Κέρβερος, το μυθικό τέρας με τα τρία κεφάλια, την ουρά δράκου και τη φιδίσια χαίτη, υπήρξε ο φύλακας στις πύλες του Άδη, του ζοφερού Κάτω Κόσμου.
πίνακας του ζωγράφου Luca Giordano που απεικονίζει τον Κέρβερο να φυλάει τις πύλες του Άδη
ΤΟ ΔΕΛΤΑ ΤΟΥ ΕΒΡΟΥ
θετικά και αρνητικά αποτελέσματα από την αποξήρανση μιας λίμνης.
Στα θετικά ανήκουν η απόκτηση καλλιεργήσιμων εδαφών και η εξαφάνιση της ελονοσίας.
Στα αρνητικά αποτελέσματα μπορούμε να αναφέρουμε τη μείωση νερού που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για άρδευση και ύδρευση καθώς και την εξαφάνιση πουλιών και ψαριών που ζούσαν στον υδροβιότοπο της λίμνης.
"ΤΟ ΔΕΛΤΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ" - ΔΕΛΤΑ ΑΞΙΟΥ ΛΟΥΔΙΑ ΑΛΙΑΚΜΟΝΑ
ΨΑΡΙΑ ΣΤΗΝ ΛΙΜΝΗ ΠΟΛΥΦΥΤΟΥ ΚΟΖΑΝΗΣ
λίμνη Κάρλα
Λίμνη Πλαστήρα
Γεωγραφικό γλωσσάριο
Άρδευση: το πότισμα της γης
Βιώσιμο: καθετί, του οποίου ο τρόπος διαχείρισης είναι τέτοιος, ώστε να μπορεί να υπάρχει ως πηγή αγαθών και για τις επόμενες γενιές
Ύδρευση: άντληση και προμήθεια νερού για την παροχή σε μια περιοχή
Απαντήσεις στις εργασίες του τετραδίου εργασιών
1. Συμπλήριοσε τις λέξεις που λείπουν στο κείμενο που ακολουθεί:
Για να αυξήσουμε τις ποσότητες νερού και για να τις χρησιμοποιήσουμε, κατασκευάζουμε τεχνητές λίμνες, φράγματα και μικρές δεξαμενές για αποθήκευση ( συγκέντρωση ) του νερού, που μας χρειάζεται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας ή για ύδρευση ή άρδευση. Πολλές φορές στην προσπάθειά μας να χρησιμοποιήσουμε το νερό των ποταμών και των λιμνών δημιουργούμε σε αυτό σοβαρά προβλήματα ρύπανσης, τα οποία το κάνουν ακατάλληλο για τη ζωή φυτικών και ζωικών οργανισμών και ταυτόχρονα απαγορευτικό για δική μας χρήση.
2. Γράψε δυο λόγους για τους οποίους οι άνθρωποι κατασκευάζουν φράγματα στους ποταμούς:
Για να αποθηκεύσουμε μεγάλες ποσότητες νερού και να τις χρησιμοποιήσουμε κατασκευάζουμε τα φράγματα. Από αυτά μπορούμε:
Να παράγουμε ηλεκτρική ενέργεια με τη βοήθεια των υδροηλεκτρικών εργοστασίων
Να χρησιμοποιήσουμε το νερό για την άρδευση των γεωργικών εκτάσεων αλλά και για την ύδρευση πόλεων και χωριών.
Η λίμνη Κάρλα, ή λίμνη Βοιβηίδα (παλαιότερα) και κατά την αρχαιότητα Βοιβηίς, ήταν λίμνη η οποία αποξηράνθηκε το 1962, επειδή την εποχή εκείνη προκαλούσε πλημμύρες στις γύρω γεωργικές καλλιέργειες, ενώ ορισμένες βαλτώδεις εκτάσεις γύρω της προκαλούσαν την έντονη παρουσία εντόμων.
Αποδόθηκαν 80.000 στρέμματα καλλιεργήσιμης γης στους αγρότες της Θεσσαλίας,
Ωστόσο, διαπιστώθηκε ότι οι επιπτώσεις στο οικοσύστημα της περιοχής ήταν μεγαλύτερες από το όφελος που προσέφερε η αποξήρανσή της. Έτσι, σήμερα γίνεται προσπάθεια για αναδημιουργία της λίμνης, που θα έχει μέγεθος 38.000 στρέμματα.
Η αρχική λίμνη είχε μέγεθος 180- 195 χιλιάδες στρέμματα και το βάθος της έφτανε τα 4-6 μ.
η λίμνη Κάρλα αποξηραμένη.
η λίμνη Κάρλα σήμερα. Μέγεθος 38.000 στρέμματα.
Ψαράδες στη λίμνη Κάρλα. Η αρχική λίμνη είχε μέγεθος 180- 195 χιλιάδες στρέμματα.
