Kεφάλαιο 21

 Η ζωή στις πολικές περιοχές

Συγκεκριμένα ανήκουν οι βόρειες περιοχές της Αμερικής, η Γροιλανδία, οι βόρειες ακτές της Ευρώπης και της Ασίας και η Ανταρκτική.

Οι πολικές περιοχές βρίσκονται βορειότερα από το Βόρειο Πολικό Κύκλο και νοτιότερα από το Νότιο Πολικό Κύκλο.  Είναι οι πιο ψυχρές κλιματικές ζώνες.

Οι περιοχές αυτές είναι σκεπασμένες με πάγο πάντα - αφού οι ηλιακές ακτίνες πέφτουν τελείως πλάγια σε αυτές - και η θερμοκρασία είναι πολύ χαμηλή. Μάλιστα το έδαφος είναι σχεδόν πάντα παγωμένο σε βάθος.

 Η βόρεια πολική ζώνη  ή Αρκτική

Το όνομά της προέρχεται από την αρχαία λέξη άρκτος (αρκούδα) και της δόθηκε κατ’ αναλογία προς τους αστερισμούς της Μεγάλης και της Μικρής Άρκτου, οι οποίοι βρίσκονται κοντά στον πολικό αστέρα.

Καλύπτεται από τον Βόρειο Παγωμένο Ωκεανό (Αρκτικό Ωκεανό).

Περιλαμβάνει τις βόρειες ακτές της Αμερικής, της Ασίας και της Ευρώπης και το νησί Γροιλανδία.

Η νότια πολική ζώνη ή Ανταρκτική

Το όνομα Ανταρκτική (Antarctica) προέρχεται από την ελληνική σύνθετη λέξη ανταρκτική, θηλυκό του ανταρκτικός, που σημαίνει «αντίθετα από τον Αρκτικό».

Περιλαμβάνει την Ανταρκτική, η οποία από πολλούς θεωρείται ως έκτη ήπειρος στη Γη και  τέταρτη κατά σειρά μεγέθους ήπειρος και είναι ακατοίκητη.

Στις πολικές περιοχές η διάρκεια τόσο της μέρας όσο και της νύχτας είναι έξι μήνες και ονομάζονται αντίστοιχα πολική ημέρα και πολική νύχτα.

Όταν στην Αρκτική είναι μέρα στην Ανταρκτική είναι νύχτα και αντίστροφα. Αυτό συμβαίνει λόγω της κλίσης του άξονα της Γης.

Στις πολικές περιοχές η θερμοκρασία κατεβαίνει πολλές φορές κάτω από τους -60ο C.

Η βλάστηση που αναπτύσσεται το καλοκαίρι μόνο για δύο μήνες και μόνο στις βόρειες πολικές περιοχές είναι

•  της τούνδρας και
•  της τάιγκα χαμηλότερα, στα όρια της εύκρατης και πολικής.

Την τάιγκα συναντάμε αμέσως μετά την τούνδρα, καθώς και σε περιοχές με μεγάλο υψόμετρο.

Στην τάιγκα κυριαρχούν δάση από κωνοφόρα δέντρα (πεύκα, έλατα).

Τα ζωικά είδη στην Τάιγκα είναι περιορισμένα σε σύγκριση με την τούνδρα και περιλαμβάνουν ταράνδους, αρκούδες, λύκους και ελάφια. Τα περισσότερα είδη έχουν μέτριο μέγεθος, όπως τα τρωκτικά, οι λαγοί και οι λύγκες. Υπάρχει μεγάλη ποικιλία πουλιών που μετακινούνται νοτιότερα για να περάσουν το χειμώνα και λίγα αμφίβια και ερπετά.

Η τούνδρα αποτελείται από βρύα, λειχήνες, μικρούς θάμνους και νανώδη δέντρα.

Στη βλάστηση αυτή μπορούν να ζήσουν τάρανδοι, λύκοι, η πολική αλεπού, η αρκούδα, ο λαγός, αποδημητικά πουλιά κ.ά

Ινουίτ (ή Εσκιμώοι) είναι το όνομα των Ιθαγενών που ζουν στην Αλάσκα, στον βόρειο Καναδά και στη Γροιλανδία, κοντά και γύρω από τον Αρκτικό κύκλο.

Ινουίτ στη γλώσσα τους σημαίνει «άνθρωποι». Οι πρώτοι Γάλλοι που αποίκησαν τον Καναδά, τους ονόμασαν «Εσκιμώους», που προέρχεται από τη λέξη esquimaux και σημαίνει «αυτός που τρώει ωμά». Ο όρος "Εσκιμώος" θεωρείται απ' τους Ινουίτ προσβλητικός και ρατσιστικός.

Οι Εσκιμώοι είναι άνθρωποι χαμηλού ή μέσου αναστήματος, με ελαφρά κίτρινο δέρμα και χαρακτηριστικά σχιστά μάτια.
Τα μαλλιά τους είναι ίσια, πυκνά και μαύρα και σε συνδυασμό με τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά τους, προσδίδουν στους Εσκιμώους χαρακτηριστικά μογγολικής καταγωγής.

Στις περιοχές που ζουν τα φυτά είναι λιγοστά. Έτσι οι Ινουίτ είναι αποκλειστικά κυνηγοί και ψαράδες. Κυνηγούν ταράνδους, φώκιες, θαλάσσιους ελέφαντες, πολικές αρκούδες, πουλιά κ.ά.

Καταφέραν να επιζήσουν σε δύσκολες κλιματολογικές συνθήκες διαμένοντας σε ιγκλού και κυνηγώντας κυρίως φώκιες και φάλαινες, που τους εξασφάλιζαν τροφή και ένδυση.

Κυνηγούν τη φώκια και τρέφονται με το κρέας της, φωτίζονται και θερμαίνονται καίγοντας το λίπος της , ντύνονται με ρούχα που φτιάχνουν από το δέρμα της και στα κόκαλά της πάνω χαράζουν παραστάσεις κυνηγιού και τα εμπορεύονται.

Ψαρεύουν διάφορα ψάρια αλλά και φάλαινες. Μια φάλαινα είναι εξαιρετικά πολύτιμη για αυτούς διότι το δέρμα της, που είναι μαλακό, τους προσφέρει όχι μόνο τροφή αλλά και όλη τη βιταμίνη C που χρειάζονται για επιβίωση.

Δεν πετάνε τίποτα από ένα ζώο που σκότωσαν.

Με τα δέρματα κατασκευάζουν ρούχα  και με τα κόκαλα και το ξύλο διάφορα εργαλεία.

Tα ρούχα τους αποτελούνται κυρίως από δέρματα αρκούδας, φώκιας, αλεπούς αλλά και άλλων ζώων..

Κατασκευάζουν τις βάρκες τους (καγιάκ) από το δέρμα της φώκιας ή από ξύλο.  Μετακινούνται με έλκηθρα, τα οποία σέρνουν σκυλιά.

Oι Εσκιμώοι κατοικούν μέσα σε σκηνές από δέρμα φώκιας ή τάρανδου. Για να ζεσταθούν, καίνε το λάδι της φώκιας.

Το χειμώνα και σε ορισμένες περιοχές φτιάχνουν τα περίφημα παγόσπιτά τους, τα "ιγκλού".

Για τα ιγκλού χρησιμοποιούν κύβους παγωμένου χιονιού, το μόνο υλικό που υπάρχει άφθονο στις αρκτικές περιοχές. Οι κατασκευές αυτές τους προστατεύουν από το δριμύ ψύχος.

Ακόμη και σήμερα ακολουθούν τον ίδιο πατροπαράδοτο τρόπο ζωής χρησιμοποιώντας παρόλα αυτά και τζιπ -όταν αυτό το επιτρέπει το πάχος των πάγων- και κατοικώντας σε χτισμένα σπίτια.

Οι Σαάμι (Λάπωνες) είναι αυτόχθων αρχαίος λαός που κατοικεί στη Λαπωνία, η οποία  περιλαμβάνει το βόρειο άκρο της Σκανδιναβικής χερσονήσου (μεγάλα βόρεια τμήματα της Νορβηγίας και της Σουηδίας, βόρεια τμήματα της Φινλανδίας) και τη Χερσόνησο Κόλα της Ρωσίας.

Οι Σαάμι είναι ιστορικά γνωστοί στα ελληνικά ως Λάπωνες, ο όρος όμως σήμερα, ενδεχομένως να θεωρηθεί προσβλητικός.

Έχουν χαμηλό ανάστημα (από 1,20-1,50 μ) δέρμα κίτρινο προς μελαχρινό, πρόσωπο πλατύ, κρανίο βραχυκέφαλο και μαλλιά σκούρα. Η μύτη τους είναι κοντή, πλατιά και λίγο ανασηκωμένη.

Έχουν χαμηλό ανάστημα (από 1,20-1,50 μ) δέρμα κίτρινο προς μελαχρινό, πρόσωπο πλατύ, κρανίο βραχυκέφαλο και μαλλιά σκούρα. Η μύτη τους είναι κοντή, πλατιά και λίγο ανασηκωμένη.

Τα ντούοτζι, η χειροτεχνία των Σαάμι, προέρχονται από την εποχή που αυτοί ήταν αυτοσυντηρούμενοι νομάδες, πιστεύοντας επομένως ότι ένα αντικείμενο πρέπει πρώτα απ 'όλα να εξυπηρετεί ένα σκοπό αντί να είναι κυρίως διακοσμητικό. Οι άνδρες χρησιμοποιούσαν ως επί το πλείστον ξύλο, οστά και κέρατα για να κατασκευάσουν είδη όπως μακριά μαχαίρια με σκαλισμένες λαβές από κέρατο, τύμπανα και γκούκσι (ξύλινα κύπελλα). Οι γυναίκες χρησιμοποιούσαν δέρμα και ρίζες για να κατασκευάσουν αντικείμενα όπως γκάκτι (ρούχα) και καλάθια πλεγμένα από ρίζες σημύδας και έλατου.

Ενδυμασία

Τα γκάκτι είναι τα παραδοσιακά ρούχα που φορούν οι Σαάμι. Φοριούνται τόσο σε τελετουργικές περιπτώσεις όσο και κατά την εργασία, ιδιαίτερα κατά την εκτροφή ταράνδων.

Παραδοσιακά το γκάκτι κατασκευαζόταν από δέρμα και νεύρα ταράνδων, αλλά σήμερα είναι πιο συνηθισμένο να χρησιμοποιείται μαλλί, βαμβάκι ή μετάξι.

Τα παραδοσιακά γκάκτι είναι συνηθέστερα σε αποχρώσεις κόκκινου, μπλε, πράσινου, λευκού, καφέ από δέρμα ή γούνα ταράνδου. Το χειμώνα προστίθεται παλτό και γκέτες από γούνα ταράνδου, και μερικές φορές μια κάπα και ένα σχοινί / λάσο.Τα χρώματα, τα μοτίβα και τα κοσμήματα των γκάκτι φανερώνουν από πού ένας άνθρωπος προέρχεται, αν είναι παντρεμένος και μερικές φορές μπορεί να είναι συγκεκριμένα ακόμη και για την οικογένειά του.

Γιατί δε λιώνουν τα ιγκλού;

Το ιγκλού είναι η προσωρινή κατοικία των Εσκιμώων το χειμώνα (ιγκλού στη γλώσσα των Ινουίτ σημαίνει σπίτι).

Παρ’ όλο που οι περισσότεροι Εσκιμώοι μένουν πλέον σε σπίτια από πέτρες ή ξύλα, συνηθίζουν ακόμη να κατασκευάζουν ιγκλού, ειδικά όταν ταξιδεύουν. Ορθογώνια κομμάτια παγωμένου χιονιού τοποθετούνται κυκλικά, ώστε η κατασκευή να συγκλίνει και να σχηματίζεται τελικά ένας τέλειος θόλος. Οι σχισμές και τα όποια σημεία επαφής γεμίζονται με χιόνι. Τότε οι Εσκιμώοι ανάβουν μια λάμπα που καίει λίπος φάλαινας, ώστε να αναδίδει πολλή θερμότητα.

Άλλωστε πρέπει να ληφθεί υπόψιν ότι για να ζεσταθεί ο περιορισμένος εσωτερικός χώρος και για να δημιουργηθεί ένα άνετο κλίμα, είναι αρκετή ακόμα και η ελάχιστη ποσότητα ζέστης: αρκεί, δηλ., η παρουσία δύο ατόμων που μπορούν να κλείσουν την πόρτα με ένα κομμάτι πάγου και να κάνουν το ιγκλού αεροστεγές. Το χιόνι αρχίζει να λιώνει, όμως επειδή η οροφή του θόλου είναι καμπύλη δεν στάζει. Αντιθέτως τα κομμάτια του χιονιού εμποτίζονται με υγρασία.

Τότε οι Εσκιμώοι ανοίγουν την πόρτα και ο ψυχρός αέρας μεταμορφώνει το ιγκλού σε ένα συμπαγές και ανθεκτικό καταφύγιο, που λιώνει μόνο με το τέλος του χειμώνα. Άλλωστε να επισημάνουμε , ότι οι πολικοί άνεμοι πνέουν με θερμοκρασία -50 βαθμούς κελσίου και έτσι το εξωτερικό τοίχωμα του πάγου παραμένει παγωμένο.

Αυτό που οι περισσότεροι δε γνωρίζουν είναι ότι επειδή ο πάγος είναι όντως καλός αγωγός της θερμότητας και του κρύου, το ίδιο συνεπώς πρέπει να συμβαίνει και με το χιόνι. Αντίθετα όμως επειδή το χιόνι είναι κακός αγωγός της θερμότητας και του κρύου, αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην μεταφέρεται μέσα στα ιγκλού το κρύο που επικρατεί έξω και για αυτό έχουν τη δυνατότητα να θερμαίνονται εύκολα. Βέβαια μετά από κάποιο χρονικό διάστημα το χιόνι, από το οποίο είναι κατασκευασμένα τα ιγκλού, μετατρέπεται σε πάγο και μόλις συμβεί αυτό οι Εσκιμώοι εγκαταλείπουν τα ιγκλού τους.

Το Σέλας είναι ένα ένα από τα ωραιότερα φυσικά φαινόμενα καθώς είναι πλούσιο σε φανταχτερά χρώματα και περίτεχνα σχέδια που παρατηρείται στα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας και είναι ορατό κυρίως στους πόλους, για αυτό και ονομάζεται επίσης Πολικό Σέλας.

Όταν το φαινόμενο συμβαίνει στο Βόρειο πόλο αποκαλείται Βόρειο σέλας. (Aurora Borealis ή Northern Lights)

ενώ αντίστοιχα όταν παρατηρείται στο Νότιο πόλο αποκαλείται Νότιο σέλας. (Aurora Australis ή Southern Lights).

Ασχολούνται κυρίως με την αλιεία, την παγίδευση ζώων για γούνες και την εκτροφή προβάτων. Το πιο γνωστό μέσο βιοπορισμού είναι η ημινομαδική εκτροφή ταράνδων από τους οποίους παίρνουν το κρέας και το γάλα για τροφή. Το δέρμα τους το χρησιμοποιούν για ρούχα και σκηνές. Καθώς οι τάρανδοι μετακινούνται, για να βρουν τροφή σε περιοχές που δεν είναι καλυμμένες από πάγο, οι Λάπωνες τους ακολουθούν σε ατέλειωτα ταξίδια.

Όλα ξεκινούν από μία ηλιακή καταιγίδα

Το φαινόμενο του Σέλαος οφείλεται σε φορτισμένα σωματίδια που εκπέμπονται από τον Ήλιο μετά από εκρήξεις, τον ηλιακό ή αστρικό άνεμο. Μόλις τα σωματίδια εισέλθουν στην ιονισμένη ανώτερη ατμόσφαιρα της Γης, αντιδρούν με αέρια και ως μέρος της αντίδρασης, εκπέμπεται φως.

Κάθε αέριο εκπέμπει ένα συγκεκριμένο χρώμα φωτός ανάλογα με τη θέση του στην ατμόσφαιρα. Για παράδειγμα, το οξυγόνο εκπέμπει πράσινο φως όταν βρίσκεται περίπου 60 χιλιόμετρα πάνω από την επιφάνεια της Γης, ενώ όταν βρίσκεται μεταξύ 100-200 χιλιομέτρων παράγει κόκκινα χρώματα. Το άζωτο προκαλεί μια γαλάζια λάμψη στον ουρανό, αλλά όταν είναι υψηλότερα στην ατμόσφαιρα η λάμψη του προσλαμβάνει μία μοβ απόχρωση.

Το βόρειο σέλας. Τι είναι και πώς δημιουργείται.

Φινλανδία:Δείτε ένα από τα λίγα βίντεο που δείχνουν το βόρειο σέλας σε φυσιολογική κίνηση (τα πεερισσότερα βίντεο που υπάρχουν, αυτοί που τα ανεβάζουν τα φτιάχνουν σε γρήγορη κίνηση για να είναι πιο "εντυπωσιακά", με αποτέλεσμα να είναι δύσκολο να καταλάβουμε πόσο γρήγορα κυματίζουν στην πραγματικότητα τα χρώματα).

​Πολική μέρα - Πολική νύχτα

21 Δεκεμβρίου στην Φαίρμπανκς (Αλάσκα)

[ διάρκεια ημέρας: 4 ώρες (παρά 7 λεπτά)... ]

Ο κλέφτης πιγκουίνος

Η ζωή σε μια πόλη της Φινλανδίας στον αρκτικό κύκλο , κατά τη διάρκεια της πολικής νύχτας.

Η Ανταρκτική σε 5 λεπτά

Γεωγραφικό γλωσσάριο

Πολική ημέρα: η διάρκεια των έξι μηνών, κατά την οποία ο Ήλιος φωτίζει τις πολικές περιοχές της Γης

Πολική νύχτα: η διάρκεια των έξι μηνών, κατά την οποία οι πολικές περιοχές της Γης δεν φωτίζονται από τον Ήλιο.

ΕΝΟΤΗΤΑ Α : Η γη ως ουράνιο σώμα

ΕΝΟΤΗΤΑ B΄: Το φυσικό περιβάλλον

ΕΝΟΤΗΤΑ Γ : Η Γη ως χώρος ζωής του ανθρώπου

ΕΝΟΤΗΤΑ Δ : Οι ήπειροι

Τετράδιο Εργασιών

1. Συμπλήρωσε την ακροστιχίδα. Η λέξη που θα σχηματιστεί δείχνει το μέσο μετακίνησης των Εσκιμώων και των Λαπώνων.
1. Οι Λάπωνες ζουν στη Βόρεια …
2. Έχουν συνδέσει τη ζωή τους με τους ταράνδους
3. Έτσι λέγονται οι βάρκες των Εσκιμώων
4. Οι ακτίνες του πέφτουν πάντα τελείως πλάγια στις πολικές περιοχές
5. Η… στις πολικές περιοχές κατεβαίνει πολλές φορές κάτω από τους -60ο C.
6. Οι Λάπωνες χρησιμοποιούν το δέρμα του ταράνδου για σκηνές και…
7. Οι Εσκιμώοι με κόκαλα ζώων και το… κατασκεύασαν διάφορα εργαλεία
(αντίστροφα)

 έλκηθρο

2. Εξήγησε γιατί η θερμοκρασία στις πολικές περιοχές είναι πάντα πολύ χαμηλή.
Ο λόγος που η θερμοκρασία στις πολικές περιοχές είναι πάντα χαμιλή, είναι το γεγονός ότι οι ακτίνες του Ήλιου πέφτουν πάντοτε πλάγια πάνω τους.

3. Διάβασε το παρακάτω κείμενο και εντόπισε τις διαφορές της ζωής των Εσκιμώων του χθες και του σήμερα.
Οι Εσκιμώοι του σήμερα:

•  Εργάζονται σε εργοστάσια, νοσοκομεία, γραφεία και εταιρείες που αναλαμβάνουν την κατασκευή δρόμων
• Το σπίτια τους είναι ξύλινα και μεταφέρονται έτοιμα με πλοία στα μέρη όπου κατοικούν
• Έχουν ηλεκτρικό ρεύμα, τηλέφωνο, θέρμανση και πολλές σύγχρονες ανέσεις
• Για τις μετακινήσεις τους χρησιμοποιούν μηχανοκίνητα οχήματα

    Οι Εσκιμώοι του χθες:

• Είναι κυνηγοί και ψαράδες
• Τα σπίτια τους ονομάζονται ιγκλού και τα κατασκεύαζαν με κύβους παγωμένου χιονιού
• Φωτίζονται και θερμαίνονται καίγοντας το λίπος της φώκιας
• Για τις μετακινήσεις τους χρησιμοποιούν βάρκα (καγιάκ) και έλκηθρα.

Η πόλη που για τέσσερις μήνες δε βγαίνει ο ήλιος, και δεν επιτρέπεται να πεθάνεις!!

Ανταρκτική

Η ζωή στη Λαπωνία

Εξερευνώντας την περιοχή της Αρκτικής

Παρουσιάσεις