4. Η επανάσταση στη Στερεά Ελλάδα

Οι επαναστατικές εστίες στη Στερεά Ελλάδα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4

Η επανάσταση στη Στερεά Ελλάδα

Οι Δυσκολίες

● Η Στερεά Ελλάδα δεν είναι πολύ πυκνοκατοικημένη.

● Οι πρόκριτοι δεν έχουν μενάληπολιτική εμπειρία.

● Υπάρχει σημαντική παρουσία οθωμανικού πληθυσμού και στρατιωτών σε Εύβοια και Λαμία.

● Ο Χουρσίτ Πασάς πολεμά στην (κοντινή) Ήπειρο τον Αλή Πασά.

● Θετικό είναι ότι υπάρχουν στην περιοχή φημισμένοι κλέφτες και αρματολοί.

Ο Χουρσίτ Μεχμέτ Πασάς

Ανώτατος αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, γνωστός από την ανάμιξή του στα πρώτα στάδια της Ελληνικής Επανάστασης. Γεννήθηκε στον Καύκασο και ήταν γιος χριστιανού ιερέα. Εξισλαμίστηκε σε νεαρή ηλικία και κατατάχθηκε στο σώμα των Γενιτσάρων. Απέκτησε την εύνοια του Σουλτάνου Μαχμούτ Β' και κατέλαβε ανώτατα αξιώματα.

Οι προετοιμασίες

(Ιανουάριος – Μάρτιος 1821)

● Σύσκεψη οπλαρχηγών στη Λευκάδα με δοξολογία και ορκωμοσία.

● Ορίζεται η έναρξη στις 25 Μαρτίου.

● Νέα σύσκεψη οπλαρχηγών και προκρίτων στη μονή Οσίου Λουκά (Βοιωτία).

Η έναρξη της επανάστασης

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΣΤΕΡΕΑ:

● Ο Πανουργιάς πολιορκεί και καταλαμβάνει την Άμφισσα.

● Απελευθερώνονται πόλεις και χωριά (Λιδωρίκι, Λιβαδειά, Αταλάντη, Θήβα).

● Οι επαναστάτες φτάνουν στην Αθήνα, οι Τούρκοι περιορίζονται στην Ακρόπολη .

● Η Χαλκίδα πέφτει στα χέρια των Ελλήνων έπειτα από την επέμβαση του Υδραίου πλοιάρχου Αντωνίου Κριεζή.

ΔΥΤΙΚΗ ΣΤΕΡΕΑ:

● Οι Έλληνες κυριεύουν το Αγρίνιο, το Αιτωλικό και το Μεσολόγγι.

● Ο Φαναριώτης πολιτικός Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος φτάνει στο Μεσολόγγι για να βοηθήσει στον αγώνα.

Πανουργιάς

Ο Πανουργιάς ήταν οπλαρχηγός της επαρχίας Σαλώνων, καταγόμενος από τον Άγιο Γεώργιο Παρνασσίδος και γεννημένος στη Δρέμισα, από τους σημαντικότερους οπλαρχηγούς του Αγώνα.

Ο Αντώνιος Κριεζής

ήταν αγωνιστής κατά την Eλληνική Επανάσταση του 1821 και αργότερα δύο φορές πρωθυπουργός της Ελλάδας.

Προερχόταν από οικογένεια της Ύδρας και γεννήθηκε στην Τροιζήνα το 1796. Πήρε μέρος στις ναυτικές επιχειρήσεις στη Σάμο (Ιούλιος 1821) και στη ναυμαχία των Σπετσών (8 Σεπτεμβρίου 1822). Συμμετείχε το 1825 μαζί με τον Κανάρη στο εγχείρημα για την πυρπόληση του αιγυπτιακού στόλου μέσα στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας.

OΑλέξανδρος Μαυροκορδάτος

ήταν γόνος αριστοκρατικής οικογένειας Φαναριωτών, μέλη της οποίας είχαν χρηματίσει κορυφαίοι αξιωματούχοι της οθωμανικής διοίκησης (διερμηνείς και ηγεμόνες των παραδουνάβιων περιοχών).

Υπήρξε μια από τις σημαντικότερες πολιτικές προσωπικότητες της Επανάστασης με ηγετικό ρόλο. Επεδίωξε την υποστήριξη της Αγγλίας για τη λύση του Ελληνικού ζητήματος.

Πρωθυπουργός της Ελλάδας το διάστημα 12 Οκτωβρίου 1833 – 31 Μαΐου 1834

Η αντεπίθεση των Τούρκων

 Ο Χουρσίτ Πασάς στέλνει από τα Ιωάννινα τους πασάδες Κιοσέ Μεχμέτ και Ομέρ Βρυώνη με πολύ στρατό.

 Τους αντιμετωπίζουν στην Ηράκλεια και στις γέφυρες του Γοργοποτάμου και της Αλαμάνας οι οπλαρχηγοί Πανουργιάς, Ιωάννης Δυοβουνιώτης και Αθανάσιος Διάκος.

 23 Απριλίου 1821: Μάχες σε Ηράκλεια και Γοργοπόταμο. Οι Τούρκοι διώχνουν τους Έλληνες υπερασπιστές.

 Τραυματίζεται σοβαρά ο Πανουργιάς και σκοτώνεται ο συμπολεμιστής του, επίσκοπος Σαλώνων (Άμφισσας) Ησαΐας .

Κιοσέ Μεχμέτ

Τούρκος στρατηγός και αξιωματούχος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Ο Χουρσίτ πασάς τον διόρισε βαλεσή (διοικητή) του Μοριά. Ξεκίνησε τότε από τα Ιωάννινα, για να καταπνίξει την Επανάσταση και να εγκαταστήσει την έδρα του στην Τρίπολη. Αρχικά κυρίευσε τη Λιβαδειά, αλλά το 1822 ο Οδυσσέας Ανδρούτσος κατόρθωσε να παραλύσει κάθε στρατιωτική του ενέργεια στην Ανατολική Στερεά Ελλάδα.

Ομέρ Βρυώνης

Ο Ομέρ Βρυώνης, αλβανικής καταγωγής, υπήρξε ένας από τους ικανότερους στρατηγούς της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Μεγάλωσε στην αυλή του Αλή Πασά στα Ιωάννινα. Αργότερα πήγε στην Αίγυπτο.

Μετά την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης πήρε εντολή να κατεβεί στην ανατολική Ελλάδα, να καταπνίξει την επανάσταση της περιοχής και να συνεχίσει προς την Πελοπόννησο.

Ο Γιάννης Δυοβουνιώτης (1769-1831) ήταν οπλαρχηγός της Στερεάς. Πολέμησε το 1770 τους Τουρκαλβανούς κατά την επανάσταση των Ορλόφ. Έγινε γρήγορα πραγματικό φόβητρο για τους Τούρκους. Αργότερα ο Αλή πασάς αναγκάστηκε να του δώσει το αρματολίκι του Ζητουνίου και των Σαλώνων. Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία και με την έναρξη της Επανάστασης ύψωσε τη σημαία στη Μενδενίτσα, όπου κυρίεψε το κάστρο της. Σημαντικότερη στιγμή του υπήρξε το ευφυές σχέδιό του για την αναχαίτιση της στρατιάς του Μπεϊράν πασά στη θέση Βασιλικά, στις 25 Αυγούστου 1821. Του απονεμήθηκε τιμητικά ο βαθμός του στρατηγού.

Ο Επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας (1780-1821) ήταν Έλληνας κληρικός, Φιλικός και αγωνιστής του 1821. Ήταν ο πρώτος επίσκοπος που έπεσε μαχόμενος κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821.

Η μάχη της Αλαμάνας

 Οι Έλληνες μετά από σκληρή μάχη οπισθοχωρούν.

 Ο Αθανάσιος Διάκος ειδοποιείται να εγκαταλείψει τη θέση του.

 Δεν φεύγει και συνεχίζει να πολεμά.

 Τραυματίζεται και πιάνεται αιχμάλωτος.

 Ο Ομέρ Βρυώνης του προτείνει να του χαρίσει τη ζωή με αντάλλαγμα να τον πάρει στο στρατό του.

 Ο Διάκος αρνείται και θανατώνεται με φρικτό τρόπο.

 ΟιΈλληνες αγωνιστές εμπνέονται από τη θυσία του και παίρνουν εκδίκηση στο χάνι της Γραβιάς.

Ο Αθανάσιος Διάκος

ήταν ένας από τους Έλληνες πρωταγωνιστές ήρωες - οπλαρχηγούς του πρώτου έτους της Επανάστασης του 1821 που έδρασε στη Στερεά Ελλάδα. Tο πραγματικό του όνομα ήταν Αθανάσιος Μασσαβέτας . Μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία το 1818 και το 1820 έγινε αρματολός στη Λιβαδειά. Τον Απρίλιο του 1821 σε συνεργασία με άλλους οπλαρχηγούς κατέλαβε το φρούριο της Λιβαδειάς και χρησιμοποιώντας το σαν ορμητήριο, έδωσε πολλές νικηφόρες μάχες. Κατέλαβε την γέφυρα της Αλαμάνας και στις 22 Απριλίου 1821 έδωσε μάχη με τα στρατεύματα του Ομέρ Βρυώνη. Στη μάχη αυτή συνελήφθη και αφού μεταφέρθηκε στη Λαμία δολοφονήθηκε με ανασκολοπισμό (λογοτεχνικά αναφέρεται ότι "σουβλίστηκε") από τους Τούρκους και κάηκε στις 24 Απριλίου 1821.

Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΔΙΑΚΟΥ
του Κώστα Κρυστάλλη

Aντίκρυ του, σαν όμορφο

του Φειδίου άγαλμα

καθόντανε σε μάρμαρο

εκείνος ο μεγάλος

της Αλαμάνας ήρωας,

σαν Λεωνίδας άλλος,

ο Διάκος ο καταστροφεύς

κι εχθρός του Κορανίου.

Κοιτάζει όλους μια φορά

μ' αστραπηβόλα μάτια,

και με μια σοβαρότητα.

Το ζέρβιο χέρι βάνει

μέσ' στο ζερβί του το πλευρό.

Βγάζει το γιαταγάνι,

και λέγει: «Αδέλφια, βλέπετε;

Γίνηκε δυο κομμάτια

αυτό το γιαταγάνι μου

κι αυτό το τσακισμένο

τουφέκι μου· θα μαρτυρούν

πάντα το θάνατο μου,

το θάνατό μου το σκληρό

και το μαρτύριο μου,

μέσ' στ' Αλαμανογέφυρο

το τόσο δοξασμένο.

Άκουσα ότι στα βουνά

μαύρη Τουρκιά πλακώνει,

ότι Σκορδιάνους διαλεχτούς

δέκα οχτώ χιλιάδες

από κοντά τους φέρνουνε

δυό λύκοι, δυό πασσάδες,

κειός ο Κιοσέ Μεχμέτ - πασσάς,

με τον Ομέρ - Βρυώνη.

Έμεινα με σαράντα οχτώ

συντρόφους, παλληκάρια.

Την Αλαμάνα πιάσαμε.

Ανάφτει το τουφέκι.

Και κάθε, κάθε μας φωτιά

ήταν αστροπελέκι.

Τρεις ώρες πολεμήσαμε

πίσω 'πό τα λιθάρια.

Τη μιά χιλιάδα των Τουρκών

σκορπίζαμε κι η άλλη

πυκνότερη μας πλάκωνε.

Σκορπιότανε κι εκείνη,

και πίσω της άλλη φωτιά

άναφτε σαν καμίνι.

Κι εμείς τους εσκορπίζαμε

με λύσσα και με ζάλη.

Τα βόλια μας επέφτανε

ζεστά στους Οσμανλήδες

κι εκείνοι στρώνονταν στη γη.

— Παιδιά! μη φοβηθήτε,

παλληκαράδες, φώναξα,

σαν Έλληνες σταθήτε!

Κτυπάτε! μη σας φύγουνε

της νίκης οι ελπίδες!

Φλογίσθη το τουφέκι (μου)

και σχίσθηκε στη μέση.

Τότε ορθός πετάζομαι,

τη σπάθη μου γυμνώνω

και μπαίνω μέσα στην Τουρκιά

και σφάζω και σκοτώνω,

κι Όμέρ - Βριώνης γλύτωσε

απ' το σπαθί να πέσει.

Άξαφνα μούρθε τουφεκιά,

σα φλεγορό χαλάζι.

Τσακίσθηκε κι η σπάθη μου

και το δεξί μου χέρι.

Αδειάζω τα πιστόλια μου

και φώναξα στο ασκέρι

να με σκοτώσουνε.

Κανείς δε μ' απαντάει, δεν κράζει

Έπεσα τότε ζωντανός

στους Τούρκους και μ' αρπάζουν.

Στη μέση τους με βάλανε

οι άπιστοι φονιάδες.

Χιλιάδες μπρος και στα πλευρά,

και πίσω μου χιλιάδες.

Μου λέγουν Τούρκος να γενώ

και χρήματα μου τάζουν.

Κι Ομέρ - Βριώνης μυστικά

μ' ερώταγε στο δρόμο:

«Γίνεσαι Τούρκος, Διάκο μου,

την πίστι σου ν' αλλάξεις,

να προσκυνήσεις στο τζαμί

και τον Αλλάχ!!!... να κράξεις??»

Κι εγώ πικρά τον ύβριζα,

και πήρε φόβο, τρόμο.

«Πάτε και σεις, κι η πίστη σας,

μουρτάρηδες, χαθήτε,

Διάκος εγώ γεννήθηκα

και Διάκος θα πεθάνω.

Δε θέλω τη θρησκεία σας

και τα φλουριά τα χάνω»

Πέντ’ εξ ήμερες τη ζωή,

αν, θέλετε, μ' αφήτε.

Λυσσάζουν από το θυμό

οι σκύλοι. Με περνούνε

σ' ένα ελάτινο σουβλί,

ολόρθονε με σταίνουν,

φωτιά με ξύλ' αναφτούνε

και στη φωτιά με ψένουν

σαν το κριάρι [το σφακτό].

Και ψητόν στο λόγγο με πετούνε.»

Είπε και σιωπή βαθειά

όλους εκεί πλακώνει·

όλοι τον Διάκο άκουγαν

κανένας δεν μιλάει.

Κρυφά, σιωπηλά ο εις

τον άλλονε τηράει..........

Ο Οδυσσέας Ανδρούτσος,
από τους σημαντικότερους αγωνιστές του 1821, που οι φίλοι τον αποκαλούσαν Γερο-Χουλιάρα για τις πονηριές και τα ξαφνιάσματά του, γεννήθηκε το 1788 ή το 1790 στην Ιθάκη ή στην Πρέβεζα, και στραγγαλίστηκε στις 5 Ιουνίου 1825, στην Ακρόπολη της Αθήνας, όπου κρατούνταν φυλακισμένος.

Το 1818 μυήθηκε στη Φιλική Εταιρία από τους αδερφούς Πετμεζά Το 1821 οργάνωσε δικό του σώμα, πήγε στην Ανατολική Στερεά και έγινε ήρωας με την επιτυχία του στη μάχη της Γραβιάς. Από τότε το άστρο του ανεβαίνει συνέχεια. Οι καπεταναίοι της Στερεάς, εκτιμώντας την αναμφισβήτητη στρατηγική του ικανότητα, τον προτείνουν και γίνεται αρχιστράτηγος .

Η μάχη στο χάνι της Γραβιάς

 Ο Ανδρούτσος κλείνεται στο χάνι με 118 άνδρες.

 Ο Δυοβουνιώτης και ο Πανουργιάς οχυρώνονται στα γύρω υψώματα.

 Κατά τη διάρκεια της μάχης οι οχυρωμένοι στα υψώματα υποχωρούν.

 Οι πολεμιστές στο χάνι συνεχίζουν να αμύνονται.

 Η μάχη σταματάει με μεγάλες απώλειες για τους Τούρκους. (800 Τουρκοι νεκροί και μόνο 6 Έλληνες)

 Ενώ ο Ομέρ Βρυώνης περιμένει κανόνια, ο Ανδρούτσος και οι άνδρες του βγαίνουν από το χάνι και περνούν κρυφά ανάμεσα από τους Τούρκους.

Αποτελέσματα της μάχης

 Ανακόπτεται η πορεία του οθωμανικού στρατούπρος την Πελοπόννησο.

 Τονώνεται το ηθικό των εξεγερμένων Ελλήνων.

 Παραμερίζονται οι δισταγμοί σχετικά με την έναρξη του Αγώνα σε ολόκληρη τη Στερεά Ελλάδα.

Ενότητα Γ:
Η Μεγάλη Επανάσταση (1821-1830)

Ιστορία ΣΤ΄ Τάξης

Η επανάσταση στη Στερεά Ελλάδα ξεκίνησε τον Μάρτιο του 1821.

Ξεχωρίζουν η μάχη στην Αλαμάνα, όπου βρήκε φρικτό θάνατο ο Αθανάσιος Διάκος και η μάχη στο χάνι της Γραβιάς, στην οποία διακρίθηκε ο Οδυσσέας Ανδρούτσος.

QUIZ

Το μάθημα με αφήγηση

Στο Γοργοπόταμο ήταν ο Δυοβουνιώτης με 400 άνδρες, στην Ηράκλεια ο Πανουργιάς με 400 άνδρες και στην Αλαμάνα ο Διάκος με 500 άνδρες. Οι Τούρκοι προήλασαν με 8.000 άνδρες.
Ο Ομέρ Βρυώνης επιτέθηκε πρώτα στον Δυοβουνιώτη. Ο Δυοβουνιώτης αντικρίζοντας τους Τούρκους υποχώρησε στις πλαγιές της Οίτης αφήνοντας ακάλυπτο τον Πανουργιά στην Ηράκλεια ο οποίος μετά από ηρωική αντίσταση τραυματισμένος μεταφέρθηκε στη Μονή Δαμάστας. Στη μάχη αυτή σκοτώθηκε και ο επίσκοπος Σαλώνων (Άμφισσα) Ησαιας.
Ο Διάκος έμεινε μόνος του να σταματήσει την τουρκική στρατιά καθώς ο Ομέρ Βρυώνης επιτέθηκε χωρίς αντίσταση μέσω Ηράκλειας, ενώ ο Κιοσέ Μεχμέτ ακολούθησε την ευθεία από τη Λαμία (Ζητούνι) προς τις Θερμοπύλες. Οι άνδρες του Διάκου κατέφυγαν σε ένα χάνι που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του Σπερχειού για να σταματήσουν τον Κιοσέ Μεχμέτ ενώ ο Διάκος προσπάθησε ν΄ αντισταθεί στον Ομέρ Βρυώνη. Στην άνιση αυτή μάχη ο Διάκος συνελήφθη και οδηγήθηκε στη Λαμία όπου σουβλίστηκε ζωντανός.

Παρουσίαση